slachtoffergedrag – de vloek van de
geknakte hondjes

Vorige week sprak ik een man die al zijn hele leven in een rolstoel zit. Door zijn fysieke beperking heeft het heel lang geduurd totdat hij een liefdesrelatie kreeg, hoewel hij hier heel sterk naar verlangde. Toen hij eindelijk een relatie kreeg was hij helemaal in de wolken, zijn leven was zoveel rijker, eindelijk werd hij bemind.

Tot het moment dat zijn vriendin ineens tegen hem zei dat ze eigenlijk meer van de zorg voor hem hield dan van hemzelf. Kort daarna bleek dat ze ook al een ander had. De relatie was voorbij en zijn hart was gebroken. Zo erg zelfs dat hij serieus overwoog om een einde aan zijn leven te maken. De troost van zijn hulphond en steun van zijn ouders hebben hem hier van kunnen weerhouden. De kans is in een dergelijke situatie erg groot om te vervallen in slachtoffergedrag.

Ondanks zijn gebroken hart besloot deze man echter iets heel bijzonders te doen. Hij besloot te leren van de situatie. Hij besloot om geen slachtofferrol aan te nemen maar verantwoordelijkheid te nemen voor dat wat hij anders had kunnen doen. Dit maakt dat hij nu een gelukkige en gezonde relatie heeft en dat hij sterker is geworden dan ooit. Maar dit lukt lang niet iedereen.

“Ik heb een heel zwaar leven, echt heeeeeeel zwaaaar”, iedereen weet wel hoe dit liedje verder gaat. Heerlijk herkenbaar en tegelijk triest dat iedereen wel iemand kent wiens leven wordt bepaald door slachtoffergedrag.

Een persoon met wie het eigenlijk nooit goed gaat. Ze zijn altijd moe, bang, boos of teleurgesteld door iets wat er is gebeurd of staat te gebeuren. Als je ze aanhoort lijkt hun leven wel één grote opeenvolging van teleurstellingen. Hoe kan het dat mensen er zo bij zitten?

Er zijn verschillende manieren om in een slachtofferrol terecht te komen. Je kunt er simpelweg aanleg voor hebben. Ben je introvert, emotioneel minder stabiel en houd je niet zo van nieuwe ervaringen, dan is de kans groter dat je in dit gedrag vervalt.

Een andere manier is dat het je door je ouders wordt aangeleerd. Als je van jongs af aan leert dat het leven oneerlijk is en dat jullie als gezin nu eenmaal altijd de pineut zijn, dan ga je dat meestal ook geloven. Vervolgens wijs je bij alles wat er niet goed gaat in je leven naar de omstandigheden en de ander.

Een laatste manier is de vloek van de geknakte hondjes. Tijdens een experiment kregen honden willekeurig elektrische schokken toegediend. Deze arme hondjes konden niks doen om de schokken te vermijden.

Bij een tweede experiment konden hondjes een schok vermijden door over een hekje te springen. Maar de hondjes die in het eerste experiment schokken kregen die ze niet konden vermijden, waren geknakt en vertoonden de hondenvariant van slachtoffergedrag.

Ze bleven gewoon liggen en lieten de schokken over zich heen komen zonder iets te doen. Zelfs met hulp van een trainer, liepen deze hondjes veel vaker een schok op dan de hondjes die geen traumatische ervaring hadden opgedaan.

Vertaalt naar een mens: meerdere negatieve ervaringen waarop je geen invloed hebt, zorgen dat je minder in staat bent om invloed uit te oefenen wanneer dit wel mogelijk is. Dit experiment toont aan dat slachtoffergedrag zichzelf in sterke mate in stand houdt. Vaak zijn mensen dus ook echt niet in staat om hier uit te komen op eigen kracht. Zij worstelen met gedachten als “het heeft geen zin, wat ik ook probeer het zal toch niet lukken.” Of “ik durf bijna niet te genieten, want er zal vast wel weer iets mis gaan”.

Als buitenstaander zie je het slachtoffergedrag en zie je misschien ook wel oplossingen. De persoon die hier in vast zit, is echter niet in staat om een uitweg te zien. Er is iets geknakt wat alleen met moeite en goede begeleiding hersteld kan worden. Voor wie in deze situatie zit, is hulp vragen echter vaak een enorme drempel. Hoe ga je hier als buitenstaander mee om?

Als vriend of familielid kun je hier vrij weinig mee. Het bespreekbaar maken kan erg moeilijk zijn en al snel worden gezien als afwijzing of een schop na.

Accepteren dat de ander er zo bij zit is moeilijk, maar vaak veel beter voor het behoud van de relatie. Als iemand zelf aangeeft hier wat aan te willen veranderen kun je dit (heel voorzichtig) aanmoedigen, maar laat het vooral bij die ander.

Als professional(coach, psycholoog, arts, etc) sta je meer op afstand. Wanneer je een slachtofferhouding opmerkt, kun je vanuit een gedachtenexperiment hiermee aan de slag. Je daagt de ander uit, om vanuit het perspectief van de eigen verantwoordelijkheid te kijken. (Dit is iets anders dan schuld). Laat de persoon die hulp vraagt zich voorstellen dat hij als enige verantwoordelijk is voor het leven dat hij leidt. Wat zou hij dan kunnen doen om verandering te brengen in zijn situatie? Welke verantwoordelijkheid kan hij zelf nemen zodat het leven minder teleurstellend en negatief verloopt? Bewust de focus af halen van wat niet te beïnvloeden is en focussen op wat wèl te beïnvloeden is. Dit geeft een gevoel van kracht en schept mogelijkheden om tot gedragsverandering te komen.

Houd hierbij het geknakte hondje in gedachten. Het vraagt geduld en begrip, vooral als je de oplossing zelf al ziet.

De man die ik vorige week sprak is het gelukt om zijn slachtofferrol om te buigen en sterker te worden dan ooit. Lukt jou dit niet, maar zou je dit wel willen? Ik ga graag met jou op ontdekking en help je te focussen op je kracht en invloed.